Jak zorganizować przewóz ładunków niebezpiecznych?

Transportujemy ładunki niebezpieczne, jak zorganizować taki przewóz?

Transport ładunków niebezpiecznych jest szczególnym rodzajem przewozów. Firmy transportowe oferujące usługi w zakresie przewozu takich ładunków muszą spełniać i przestrzegać szereg określonych wymagań, wynikających z uregulowań prawnych. Jednak bezpieczeństwo tych przewozów zależy także od właściwej organizacji przewozu i maksymalnego zaangażowania uczestników całego procesu. Organizacja przewozu materiałów niebezpiecznych wymaga całościowego spojrzenia na pojazd, opakowanie i ładunek (środki transportu i opakowania powinny być dostosowane do przewożonych towarów). Nieprawidłowe obchodzenie się z ładunkiem niebezpiecznym w czasie przechowywania lub transportu może spowodować ogromne ryzyko zachwiania równowagi funkcjonowania organizmów żywych (włącznie ze śmiercią) lub być poważnym zagrożeniem dla środowiska.

Jak zatem właściwie zorganizować przewóz ładunków niebezpiecznych?

Warunki bezpiecznego transportu drogowego towarów niebezpiecznych

Ładunek niebezpieczny jest to każdy towar, który może oddziaływać niszcząco lub stanowić zagrożenie dla osób, mienia i środowiska naturalnego. Ładunek niebezpieczny występuje w trzech stanach skupienia: stałym, ciekłym i gazowym. Transport ładunków niebezpiecznych jest na podstawie przepisów zabroniony. Przewóz takiego przedmiotu jest dozwolony jedynie na odrębnych warunkach określonych prawem. W przewozach drogowych są to przepisy umowy europejskiej tzw. ADR, które precyzyjnie regulują warunki bezpiecznego transportu drogowego towarów niebezpiecznych. Konwencja została sporządzona w Genewie w 1957 r. a Polska ratyfikowała ją w 1975r. Umowa ADR obowiązuje w 46 krajach. Umowa ta jest regularnie aktualizowana aby zapewnić bezpieczeństwo i zmniejszyć ryzyko działalności w transporcie drogowym towarów niebezpiecznych.

Zgodnie z tymi wytycznymi transport ładunków niebezpiecznych podlega szczególnym nakazom i zakazom – w zakresie dopuszczenia materiału do przewozu, jego opakowania, klasyfikacji i oznakowania oraz wymagań odnoszących się do środka transportu i realizacji przewozu. Dzięki takiej klasyfikacji towarom niebezpiecznym przyporządkowane są metody doboru właściwego sposobu przewozu, odpowiedniego opakowania i procedury postępowania gwarantujące bezpieczeństwo. Wszystkie produkowane na świecie materiały niebezpieczne dzielą się na 13 klas zagrożeń. Każda pozycja posiada indywidualny numer identyfikacyjny UN. Po zakwalifikowaniu towaru do odpowiedniej grupy i nadaniu mu numeru następuje dobór właściwego środka transportu i odpowiedniego opakowania towaru.

W Polsce przewozy materiałów niebezpiecznych dodatkowo reguluje ustawa Prawo przewozowe, Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych, Ustawa Prawo o ruchu drogowym. Wszystkie te przepisy mają na celu przede wszystkim zapewnienie, aby zagrożenie ze strony materiałów niebezpiecznych zostało zmniejszone do akceptowalnego poziomu.

Obowiązki uczestników procesu transportowego

Jak już wspomniano wcześniej to na osobach zaangażowanych w proces przewozu materiałów niebezpiecznych spoczywa obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa tego przewozu. Szczególna rola w tym przypadku przypada nadawcy (który jest odpowiedzialny za przygotowanie przesyłki), przewoźnikowi (który jest odpowiedzialny za przygotowanie pojazdu) oraz kierowcy (który jest odpowiedzialny za sposób prowadzenia pojazdu i stosowanie się do przepisów i zaleceń). Wszystkie osoby zajmujące się transportem, załadunkiem oraz rozładunkiem ładunków niebezpiecznych muszą posiadać uprawnienia ADR i przejść wcześniej odpowiednie szkolenie, przedsiębiorcy muszą także wyznaczyć doradcę ds. bezpieczeństwa w przewozie towarów niebezpiecznych.

Nadawca ma obowiązek prawidłowo opakować i oznakować przesyłkę oraz dokonać prawidłowego załadunku. Opakowania powinny być w dobrym stanie, dostosowane do przewożonego ładunku, odpowiednio zamknięte. Opakowanie dobierane jest zgodnie ze stopniem zagrożenia jakie niesie ładunek. I tak materiały stwarzające duże zagrożenie zaliczane są do I grupy pakowania, materiały stwarzające średnie zagrożenie do II grupy i materiały stwarzające małe zagrożenie do III grupy pakowania.  Oznakowanie powinno być trwałe i czytelne, odporne na oddziaływanie czynników zewnętrznych. Oprócz oznakowań stosowane są również nalepki ostrzegawcze, informujące na przykład o rodzaju przewożonego materiału. Do nadawcy ładunku należy także wybór sposobu przewozu ładunku niebezpiecznego.

Przewoźnik, któremu zlecono przewóz powinien zweryfikować wybór środka transportu i podstawić pojazd spełniający wymagania zgodnie z nadanym ładunkowi numerem. Przewoźnik ma obowiązek zapewnić właściwe środki transportu oraz zastosować w nich odpowiednie wyposażenie i oznakowanie. Przygotowanie pojazdu odnosi się do nadwozia i podwozia; w szczególności chodzi tu o rodzaj materiału (odporność na narażenia mechaniczne, temperaturę, ciśnienie i jego ilość), konstrukcję nadwozia, silnika i układu wydechowego oraz ich umieszczenie w pojeździe, instalację elektryczną, napięcie, wyposażenie w urządzenia kontrolne, alarmowe, gaśnice przeciwpożarowe, apteczkę, sprzęt ochrony osobistej kierowcy oraz znaki ostrzegawcze, kliny do unieruchamiania pojazdu. Oznakowanie pojazdu polega na umieszczeniu na nim tablic odblaskowych o odpowiedniej barwie i wymiarach (pomarańczowe tabliczki w kształcie prostokąta, umieszczone z przodu i z tyłu samochodu lub zestawu pojazdów, pionowo i prostopadle do osi pojazdu). W razie wypadku służby ratownicze dzięki odpowiednim oznaczeniom pojazdów i opakowań ostrzegane są o potencjalnym zagrożeniu.

Kierowca przewożący ładunek niebezpieczny musi posiadać odpowiednie kwalifikacje; musi posiadać szkolenia, znać przepisy ruchu drogowego, konwencji ADR, odpowiednich ustaw i rozporządzeń, znać sposoby udzielania pierwszej pomocy, posiadać umiejętność postępowania podczas wypadków (posługiwanie się sprzętem przeciwpożarowym) oraz przestrzegać zakazów łączenia ze sobą w jednym pojeździe określonych rodzajów materiałów. Ważne jest także odpowiednie prowadzenie pojazdu, zachowanie wymaganych przerw na wypoczynek, przygotowanie ładunku do przewozu (umieszczenie i zabezpieczenie na pojeździe) oraz nieprzekraczanie dopuszczalnej ładowności. Osoba kierująca środkiem transportu musi zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności materialnej i moralnej za szkody, jakie mogą powstać w czasie przewozu.

Razem z ładunkiem w kabinie musi być przewożona dokumentacja z nazwą i adresem nadawcy oraz odbiorcy, numerami UN wszystkich przewożonych ładunków, numerami nalepek, grupą pakowania, rodzajem i ilością towaru i dodatkowymi informacjami charakteryzującymi dany przewóz. Kierowca powinien posiadać także pisemną instrukcję od nadawcy w językach wszystkich krajów tranzytowych. Podstawowym dokumentem stosowanym przy tego typu przewozach jest list przewozowy. W liście przewozowym powinny zostać zamieszczone ważne informacje na temat przewożonego ładunku. Do listu przewozowego dołączane są, w zależności od rodzaju ładunku i zawieranych umów dodatkowe dokumenty – zezwolenia, certyfikaty, teksty umów specjalnych.

Sposób transportowania materiałów niebezpiecznych

W transporcie drogowym materiały niebezpieczne mogą być transportowane na trzy sposoby:

• Przewóz przesyłki w sztukach – Każda sztuka towaru powinna być oznakowana nalepką ostrzegawczą i numerem UN, a w przypadku towarów wybuchowych nalepką z nazwą materiału zawartego w opakowaniu. Jeśli towar stwarza kilka różnych zagrożeń to na odrębnych nalepkach umieszcza się toksyczność, właściwości żrące i palność. Przewóz w sztukach może odbywać się za pomocą skrzyń, kontenerów, na platformach lub pojazdów ze specjalnie przystosowanym nadwoziem.
• Przewóz luzem bez opakowania – odbywa się on za pomocą pojazdów skrzyniowych lub kontenerów (dedykowany jest dla stwarzających niewielkie zagrożenie towarów stałych).
• Przewóz w cysternach – Każda cysterna ma tzw. kod cysterny, czyli wymagania jakie musi spełnić do przewozu konkretnego ładunku np. typ pojazdu, stopień napełnienia zbiornika, odpowiednie oznakowanie.

Zgodnie z przepisami, przejazd pojazdu z materiałem niebezpiecznym powinien odbywać się w miarę możliwości po drogach o dobrej nawierzchni i małym natężeniu ruchu, z ominięciem dróg przebiegających w pobliżu czynnych ośrodków wypoczynkowych i sportowych oraz z ominięciem zabudowanych obszarów miast, w szczególności ulic położonych w śródmieściu. Organizując przewóz materiałów niebezpiecznych należy również tak planować podróż, aby w miarę możliwości unikać konieczności parkowania, szczególnie na terenach miast.

Organizując przewóz materiałów niebezpiecznych, należy mieć na uwadze, że przewozy te nie mogą być realizowane po wszystkich drogach. Niektóre rodzaje materiałów (np. promieniotwórcze klasy 7) podlegają obowiązkowi zgłoszenia do właściwego komendanta wojewódzkiego policji oraz Państwowej Straży Pożarnej. Określone rodzaje materiałów wymagają również zezwolenia miejscowego komisariatu lub posterunku i komendanta Państwowej Straży Granicznej na dokonanie załadunku i wyładunku. Przy przewozach krajowych zgłoszenie to musi być dokonane co najmniej 5 dni przed datą rozpoczęcia przewozu. Obowiązek zgłoszenia spoczywa na przewoźniku (jeżeli jest to firma krajowa) lub na nadawcy (jeżeli zleca on usługę podmiotowi zagranicznemu). Jeżeli natomiast przewóz rozpoczyna się za granicą, to zgłoszenia dokonuje właściwa placówka kontrolna Straży Granicznej przed wydaniem zezwolenia na wjazd na terytorium Polski. Efektem tego zgłoszenia jest nie tylko wydanie zgody na przewóz, ale również wyznaczenie trasy przewozu.

Uwaga!!! Przewozy towarów niebezpiecznych podlegają kontrolom drogowym przez wszystkie uprawnione służby. Za naruszenie warunków transportu ADR grożą wysokie kary, dlatego lepiej znać prawo w tej materii i bezwzględnie go przestrzegać.

Podsumowując

Znajomość przepisów i dobra organizacja przewozu zapewniają bezpieczeństwo w transporcie ładunków niebezpiecznych. Przede wszystkim niezbędne jest zakwalifikowanie przewożonego materiału do jednej z wydzielonych klas towarów niebezpiecznych. W ten sposób można określić prawidłowe postępowanie z towarem w czasie jego przemieszczania i zastosować odpowiednie środki transportu. Obowiązek odpowiedniego przygotowania i wyposażenia pojazdu spoczywa na przewoźniku, natomiast załadowca powinien każdorazowo sprawdzić, czy rzeczywiście podstawiony środek transportowy spełnia wymagania stawiane danej klasie materiałów niebezpiecznych będącej przedmiotem przewozu. Przy organizacji przewozów materiałów niebezpiecznych należy zwrócić także szczególną uwagę na prace ładunkowe oraz dobór właściwej technologii prac ładunkowych. Niebagatelny wpływ na transport ładunków niebezpiecznych mają oczywiście osoby bezpośrednio związane z przewozami materiałów niebezpiecznych (tj. kierowcy). Od ich wiedzy o rodzaju przewożonego materiału, warunkach przewozu oraz sposobie postępowania z danym ładunkiem zależy w dużym stopniu bezpieczeństwo tego przewozu. W tym zakresie istotne jest bezwzględne przestrzeganie przepisów o przeszkoleniu tych osób oraz o spełnianiu przez nie warunków określonych w przepisach prawnych.

Standardem gwarantującym bezpieczeństwo przewozu towarów niebezpiecznych w transporcie drogowym jest europejska umowa ADR.